Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı’nın asgari ücret, “ev hanımları” emeklilik hakkı ve kamu işçilerin toplu sözleşme sürecine dair önemli değerlendirmeler yaptığı şeklinde haberleri görünce heyecanlandık. Hemen tıkladık ama ne görelim? “Asgari ücreti konuşmak için erken”, “ev kadınlarının emeklilik hakkının sınırını çok iyi bilmemiz lazım” ve toplu sözleşme konusunda ise suskunluk hâkimdi.

Üçü de birbiriyle son derece bağlı olan bu meseleler gerçekten önemliydi ama henüz hiçbiriyle ilgili somut bir açıklama duyamadık. Oysa geleceğe havale edilen bu meseleler hayatımızı çok somut olarak belirlemeye devam ediyor. Bakan bu açıklamaları yaparken Samsun’da bir baba çocuğuna mama alamadığı için intihar ediyor, bir başka hanede bir anne çocuklarının gözü önünde kadın cinayetiyle hayattan koparılıyordu. O baba işsizdi, iş aramaktan ümidini kesememişti çünkü evde bebek vardı ve bütün bunlardan işte yine aynı bakan; Çalışma Bakanı sorumluydu.

Bu derece mühim üç konudan “ev kadınlarına emeklilik” ise çalışabilir kadın nüfusunun üçte ikisi maalesef evde olan ülkemizde, bambaşka bir önem taşıyor. Üstelik son verilere göre işgücüne dahil olamayan kadın sayısı 2025’in ilk çeyreğinde 21 milyon 580 bin. Çalışan kadınlar ise genellikle kayıt dışı ya da güvencesiz işlerdeler ve ev içi yükler nedeniyle de işten erken yaşta ayrılıp emeklilik hakkı kazanamıyor… Ve bu 21 milyon 580 bin kadın “ev işiyle meşgul” gerekçesiyle işgücü bile kabul edilmiyor ama sabahın erken saatlerinde kalkıyor, kahvaltı hazırlıyor, hane üyelerini işe ya da okula gönderiyor, sofrayı topluyor, bulaşık yıkıyor, temizlik yapıyor. Evde bebek, hasta, yaşlı, engelli varsa ona bakıyor, yemek yapacak malzeme varsa yemek yapıyor, yoksa alışverişe gidiyor. Bu hayat pahalılığında ne satın alabiliyor o da ayrı bir yangın…Geliyor yemeği yapıyor, aynı anda bakım gerektiren başka işleri yürütüyor, ucu ucuna akşam yemeğini yetiştirirken belki okuldan gelen çocukların ödevine bakıyor, sofra kuruyor, sofra topluyor, bulaşıklarla ilgileniyor, çocukları yatırıyor, derken gece oluyor, yatak odasına ilerliyor…

İşin daha enteresan tarafı, bu kadın iş bulabilip çalışsa da durum değişmiyor, işten gelince aynı işleri bitmeyen bir döngü olarak yapıyor, yapıyor, her gün yeniden yapıyor. Ki bu senaryo gündelik hayatı yeniden üreten emeğin, gerçek hayattaki en yalın halini anlatıyor. Ve bu emek hayatın devamlılığını sağladığı halde ne sosyal güvenlik sisteminde hakkı teslim ediliyor ne de kamusal olarak değerli kabul ediliyor.

Bu nedenle bakanın dile getirdiği “ev kadınlarına emeklilik”; yani kadınların üzerlerine yıkılan ve karşılığı ödenmeyen ev içi emeğin hakkını alması, lütuf değil temel bir haktır. Ve kadın mücadelesinin yıllardır dile getirdiği gibi, kadınlar çalışsa da çalışmasa da verdikleri bu emeğin görünmezlikten kurtulup ölçülebilir kılınması iyidir. Ama emeklilik hakkı, kadınların evde kalmasını teşvik edecek biçimde tasarlanırsa, toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini daha da derinleştirir. Kadınların hak ettikleri sosyal güvenceye kavuşması, istihdamdan dışlanma pahasına olamaz. Bu nedenle bakım emeğini tanıyan ama aynı zamanda kadınları istihdamda tutan karma modeller tercih edilmelidir. Ki bunu sağlayan ve başarılı olmuş ülke örnekleri var.

Bütün bu işlerin piyasadan satın alınsaydı, en azından bir şirket yöneticisinin ortalama maaşına denk geldiğini feminist iktisat sayesinde biliyoruz. Ama bunu da asıl olarak, bu işleyişin temelini açıklayan; üretim ve yeniden üretim ilişkileri teorik analizi sayesinde biliyoruz. Sermayenin esnekliğini; nüfus politikaları değişimini ve ev işlerinin büyüme dönemlerinde nasıl toplumsallaşıp, kriz dönemlerinde nasıl gelenekselleşme eğiliminde oluşunu da en iyi bu analiz açıklar. İşte bu yüzden de şu anda Türkiye’de işler karışıyor.

Birincisi, esasen iktidar 2023 seçim sürecinde ev kadınlarına yönelik prim desteği ve emeklilik vaatlerinde bulundu ama yıllardır bu konuda somut bir mevzuat düzenlemesi yapmadı. Şimdi yeniden gündeme gelmesi olumlu olmakla birlikte, tam da iktisadi koşulların zorluğuna çare aranan “Aile Yılı”na denk gelmesi düşündürücü. Kadınlara “evde kal, emekliliğin hazır” gibi politikalarla toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden üretilmesi riski taşıyor. İkincisi mevcut sistemde ev kadınları kendi isteğiyle sigorta primi yatırarak (isteğe bağlı sigortalılık) emekli olabiliyor fakat büyük çoğunluk ekonomik zorluk nedeniyle buna ulaşamıyor. Hal böyleyken gündeme gelen “devlet destekli prim ödeme” önerisi ve primlerin yalnızca bir kısmının devlet tarafından karşılanması oranı ne kadar artırabilir? Üçüncüsü sistem hâlâ gönüllülüğe dayalı olup bakım emeğini kamusal sorumluluk olarak görmüyor. Bu yüzden uygulanacak model, ev kadınlarına bakım temelli emeklilik hakkı tanırken; aynı zamanda ücretsiz bakım hizmetleri (kreşler, yaşlı bakım merkezleri) ve iş gücüne katılım teşvikleriyle desteklenmek zorunda. Bu yüzden de esas olarak:

-Ev kadınlarının bakım emeğini temel alan primsiz emeklilik hakkı tanınmalı yani primin tümü devlet tarafından ödenmeli,

-Ücretsiz kreş ve bakım hizmetleri yaygınlaştırılmalı,

-Erkeklerin bakım emeğine katılımı teşvik edilmeli,

-Sosyal güvenlik sistemleri eşitlikçi biçimde yeniden yapılandırılmalı, kadınlar erkeklere bağımlı olmadan sağlık ve sosyal güvencelere kavuşmalı, 

-Çalışan kadınlar için ise “yıpranma payı” ve “erken emeklilik” düzenlemesi olmalıdır.

Bakım emeği bu bütünlükte sosyal politika kapsamında ele alınırsa, ev işlerinin toplumsallaşmasının önü de açılacaktır.

İktidar istese de istemese de böyle olacak çünkü kadınlarının emekliliği bir lütuf değil, yıllardır birikmiş bir borcun ödenmesidir. Konuştuğumuz konu da sadece emeklilik değil, tarihsel bir eşitsizliğin giderilmesinde bir adım anlamına gelir. Çünkü eğer kadınların bu emekleri olmasaydı, modern devlet var olabilir miydi? Bi düşünün abiler :)