Dünyada Barış Süreçleri - 1

Süreç ne kadar demokratik? Masaya kiminle oturulacak? Halkın desteği var mı? Devlet gerçekten verdiği sözleri tutacak mı? Bu sorular sadece Türkiye’de değil, dünyadaki diğer barış süreçlerinde de soruldu. Gelin hep birlikte barış süreçlerinde neler yaşandı kısaca bir bakalım.

Bask Yurdu ve Özgürlüğü (ETA), İspanya’daki etnik grup Baskların bağımsızlığı için 1959'da kuruldu. 2017'de ise silahlara veda etti. Peki bu nasıl oldu? İspanya’da Francisco Franco diktatörlüğü dönemini takiben 1978’de başlayan demokratikleşme sürecinin parçası olarak, Bask bölgesine özerklik tanındı ama özerkliğe rağmen Bask sorunu yıllarca devam etti. ETA ve siyasi kolu olarak görülen Birlik Partisi (Batasuna) Bask bölgesinin bağımsızlığı talebiyle mücadelesini sürdürdü. Yıllar içinde ETA’nın şiddet eylemleri Bask bölgesinde halkın bir bölümü tarafından tepki gördü. Halk ETA’nın şiddet eylemlerini bitirmesi için baskı yaptı. Bu baskının etkisiyle ETA silah bırakma sürecine girdi. İspanya devleti müzakerelerde örgütü doğrudan muhatap almadı. ETA'nın silahsızlanması, uluslararası örgütler, kilise, sendika ve bireylerin kendilerine özgü işbirliği ile sağlandı. Örgüt 2017’de arabuluculara silahların nerede olduğu bilgisini verdi, böylece kalıcı barış sağlandı.

İrlanda Kurtuluş Ordusu (IRA), 1919'da İrlanda bağımsızlık savaşı sırasında kuruldu. Kuzey İrlanda’nın İngiltere’den ayrılması amaçlandı. 2005’te silah bıraktı. Bunlar nasıl gerçekleşti bakalım: Barış süreci tam olarak 13 yıl sürdü. Ağustos 1994'te ateşkes ilan edildi. 1998’de Hayırlı Cuma Anlaşması barış sürecinin ilerlemesini sağladı. Cumhuriyetçiler ve İngiltere yanlıları Kuzey İrlanda’yı birlikte yönetmeye başladı. Bu kolay olmadı: Delegeler kuruldu, çok partili müzakereler, anketler ve barış mitingleri yapıldı. Toplum barışa hazırlandı. Son olarak, anlaşma, referandumla halka sunuldu. Her iki taraftan baskın çoğunluk “evet” oyu kullandı. Toplumsal onayın bu kadar güçlü olması, sürecin kalıcı olmasında da belirleyici oldu.

Güney Amerika ülkesi Guatemala’da 1954’te gerçekleşen askeri darbeye solun silahlı mücadeleyle karşılık vermesiyle başlayan 36 yıllık savaşta 200 binden fazla kişi yaşamını yitirdi. Silahlı örgüt Guatemala Ulusal Devrimci Birliği (URGN) ile devlet arasında yıllar süren görüşmelerin ardından 1996’da barış sağlandı. Ancak yapılan görüşmeler, belli bir aşamaya kadar kamuoyuna aktarılmadı, yani gizli olarak yürütüldü. 1996’da imzalanan son anlaşmada maddelerin çok net olmasından dolayı başarıyla sonuçlandı. Ancak barış anlaşmasından önce var olan yoksulluk, anlaşmadan sonra da değişmemiştir. Evet barış önemliydi, askeri operasyonlar bitmişti, ama toprak reformu yapılmadı, sosyal hizmetler iyileştirilmedi. Sağlık ve eğitim sistemi güçlendirilmedi. Bu yüzden halkın bir kısmı hayal kırıklığına uğradı. Barış önemli ancak ekonomik anlamda iyileşme olmadığı sürece şiddet olayları da bitmeyecektir. Günümüze baktığımızda da şiddetin en yoğun olduğu ülkelerden biri.

Kolombiya devleti ile solcu örgüt Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) arasında yaklaşık 52 yıl süren çatışmalar, 2016 yılındaki bir barış anlaşmasıyla son buldu. Barış süreci kolay olmadı yoğun çatışmalar, kaçırılmalar ve ölümler devam etti. Aslında ülkede 1980’lerden 2000’lere kadar çeşitli barış süreci girişimleri oldu. Ancak başarısızlıkla sonuçlandı. 2012’de başlayan, farklı bölgesel ve küresel aracıların da aralarında bulunduğu görüşmeler bir süre gizli, sonra da kamuoyuna açık bir şekilde sürdürüldü. Bu süre zarfında FARC, birkaç kez tek taraflı ateşkes ilan etti. Barış süreci belirli dönemlerde tıkansa da, baltalanmaya çalışılsa da FARC, sürekli olarak ikili ateşkesin gerekliliğini savundu. FARC 2014’te Kolombiya devletinin saldırılarına karşı ateşkesi sonlandırdı. Bir yandan Havana'da barış görüşmeleri sürerken diğer yandan çatışmalar sürüyordu. 2016’da iki tarafın ateşkes ilan etmesiyle barış anlaşması yapıldı. Anlaşma, 2 Ekim 2016'daki referandumda %50,24 oyla reddedilmesine rağmen uluslararası baskıdan dolayı taraflar yeniden müzakereye oturdu ve barış kalıcı bir hal aldı. 2017’de silahlar büyük ölçüde teslim edildi. Barış anlaşmasının ardından FARC siyasi bir parti haline geldi.

Kürdistan İşçi Partisi (PKK), Abdullah Öcalan tarafından 1970’lerin sonlarında kurulmuş ve Marksist-Leninist bir ideolojiyle, Kürtlerin sesi olmayı hedeflemiştir. 1984’te ilk silahlı eylemini düzenlemiş ve o tarihten bu yana çatışmalar devam etmiştir. PKK, Turgut Özal döneminde barış görüşmeleri sonucunda 1993’te tek taraflı bir ateşkes ilan etmiş ancak Özal’ın ölümü ile bu süreç sona ermiştir. 2013-2015 yılları arasında devlet ile PKK arasında Kürt sorununa barışçıl bir çözüm bulmak amacıyla müzakereler başlamıştır. O dönemde devlet toplumun barışı benimsemesi için büyük adımlar atıyordu. Örneğin; meda barış dili kullanılıyor, akademisyenler bir araya geliyor, toplumun çeşitli kesimlerinden itibar kazanmış akil insanlar heyeti oluşturuluyordu. Bu heyet Türkiye’nin çeşitli illerinde temas ve sempozyumlarda bulunuyor, faili meçhuller konuşuluyor, toplu mezarlar açılıyor, devlet köy yakılmalarını kabul ediyordu. Geçmişle yüzleşme başlamıştı. Her iki taraf da medyada barışı anlatıyor, toplumda barış ortamı sağlanıyordu. Böyle olunca toplum barışa yönelik hızlıca dönüştü; bölge ekonomik olarak kalkındı. Temmuz 2015’te bu süreç sona ermiş, çatışmalar ve Kürt halkına yönelik yoğun baskılar yeniden başlamıştı.

22 Ekim 2024’te MHP Genel başkanı Devlet Bahçeli’nin çağrısıyla süreç yeniden başladı. İmralı heyeti, yıllar sonra 28 Aralık’ta Abdullah Öcalan’la görüşmüştü. Mart 2025’te PKK ateşkes ilan etti. Ancak barışın konuşulduğu bu tarihlerde devlet bir yandan hava saldırılarına devam ediyor diğer yandan DEM Parti belediyelerine kayyum atıyordu. PKK lideri Abdullah Öcalan Kürt ve Türk halkının barışı konusunda ısrarlı ve bu konuda çok büyük adımlar atıyordu. Süreç gizli yönetiliyor, kamuoyuna çok az şey aktarılıyordu. PKK, Abdullah Öcalan’ın çağrısıyla 12 Mayıs 2025 tarihinde örgütü feshetme ve silahlı mücadeleye son verme kararı aldığını açıkladı.

Örgüt, Ekim ayında Türkiye’deki tüm güçlerini geri çektiğini duyurdu. Devlet kanadında da olumlu adımlar atıldı. Tutuklu olan bazı PKK üyeleri serbest bırakıldı. PKK lideri Abdullah Öcalan’ın videolu mesajı yayınladı. TBMM’de Milli Dayanışma ve Kardeşlik Komisyonu kuruldu. Komisyon toplantılarında Barış Annelerini dinledi ancak Kürtçe konuşmak isteyen annenin konuşmasına izin verilmedi. AKP, MHP ve DEM Parti’den oluşan bir komisyon heyeti İmralı’yı ziyarette bulundu. 

Ancak Süreç şeffaf yürütülmediği için ve devlet kayyum politikalarına devam ettiği için halkın sürece güveni tam değil. DEM Parti ve devletin açıklamalarına göre süreç öngörüldüğü gibi devam ediyor, duraksama aksama yok şimdilik her şey yolunda.

Aslında dünyadaki diğer barış süreçlerinin dinamikleri farklı olsa da hepsi kalıcı barışın sağlanması için nasıl bir yol izleyebileceğimizin birer örnekleridir. Kalıcı bir barış için müzakereler önemlidir. Ne olursa olsun iki tarafın doğrudan muhatap alınması ve kapsayıcı bir barış anlaşması önemlidir. Toplumun destek vermesi için medyanın barış dili kullanması önemlidir. Çatışmalı süreçten zarar gören herkese barışın önemi anlatılmalıdır. Toplumda istikrarlı ve kalıcı bir barışın inşası için her şeyden önce baskı ve tehdit dilinden vazgeçilmelidir. Koşullar sağlandığı sürece barışın temelleri atılabilir ve sağlam bir zemine oturtulabilir. Geleceğe dair atılacak adımların toplumda daha fazla destek görülmesi sağlanabilir.